In het afgelopen jaar heb ik het voorrecht gehad om met een aantal Kroatische schoolleiders op te mogen trekken. Het is een ervaring die ik iedere leider gun: vergelijkbare thema’s in een andere context en een genadeloze confrontatie met mijn eigen bias. Het is met afstand de meest diepgaande leergang waaraan ik heb deelgenomen.

Goed leiderschap in Kroatië typeert zich als kracht en onafhankelijkheid. Goede leiders zijn besluitvaardig, reageren snel en adequaat, zijn rationeel en oplossingsgericht. Onder een goede leider is een organisatie efficiënt ingericht, is er weinig ‘gedoe’ en doet iedereen wat hij of zij moet doen.

Wrijving tussen mensen; onenigheid; meningsverschillen; het wordt allemaal door de directeur efficiënt opgelost, zodat alle aandacht kan gaan naar het werk. Management is een belangrijk onderdeel van deze vorm van leiderschap en soms zelfs het enige bestanddeel dat nodig is om zich te kwalificeren als een goede leider.

In het onderwijs is ongeveer de helft van alle schoolleiders vrouw. In het primair onderwijs is dat 53% en in het secundair onderwijs 49%. In mijn gesprekken met een aantal van deze vrouwen viel mij op dat zij sterk het gevoel hebben niet zomaar geaccepteerd te worden in die rol. Ouders, leraren en ook collegaschoolleiders hebben de neiging om een man eerder te vertrouwen in zo’n positie dan een vrouw.

Vrouwelijke leiders hebben dan ook het idee dat zij, om geaccepteerd te worden, vooral moeten voldoen aan het patriarchale leiderschapsideaal. Met name startende vrouwelijke schoolleiders hebben ‘haar op hun tanden’: ze zijn dominant, directief en gedistantieerd. De vrouwen die ik sprak, beschreven dat ze eerst moeten voldoen aan het mannelijke beeld van leiderschap voordat ze hun eigen, meer authentieke leiderschap mogen inzetten. Sommigen gaven aan daar nooit aan toe te komen.

Tijdens mijn werk met groepen schoolleiders kwamen allerlei aspecten van leiderschap aan bod die je als vrouwelijk zou kunnen beschrijven: aandacht voor de ontwikkeling van anderen, tijd voor de dialoog en onderling begrip, vanuit draagvlak veranderingen vormgeven en belang hechten aan een open en gelijkwaardige relatie. De onhandigheid en het ongemak van de mannelijke deelnemers viel daarbij op. De ontdekking van vrouwelijke aspecten was voor de vrouwelijke leiders minstens zo opvallend. De erkenning dat deze elementen ook deel uitmaken van het leiderschapsrepertoire werd nogal eens met emotie ontvangen. Niet alleen door vrouwen overigens.

Ik was getuige van een shift in leiderschapsopvattingen die wij hier in Nederland al eerder hebben meegemaakt. Daar zou je zomaar uit kunnen concluderen dat wij op dit gebied voor lopen. En toch is daar wel een nuance in aan te brengen.

In de afgelopen periode was een Kroatische schoolleider hier in Nederland op bezoek. Zij is zich nadrukkelijk bewust van de mannelijke dominantie in haar land en heeft een aantal initiatieven genomen om daar beweging in te brengen. Zo komen vrouwelijke schoolleiders in Zagreb regelmatig bij elkaar voor intervisie. Zij sterken elkaar op het gebied van authentiek leiderschap en kunnen op elkaar terugvallen wanneer zich spannende zaken aandienen.

Tijdens haar bezoek in Nederland woonden we onder andere een bijeenkomst van een schoolleidersopleiding bij. In een groepsgesprek kreeg ik al snel de vraag van haar waarom de mannen steeds zo uitgebreid aan het woord waren en het voortouw namen in de discussie. De vrouwen, die in de meerderheid waren, namen zeker deel aan het gesprek, maar overwegend reactief. Ik had geen antwoord op de vraag waarom dat was.

Ook bij de schoolbezoeken, kreeg ik van haar vragen over de man–vrouwverhoudingen. Het percentage mannelijke schoolleiders is hoger dan het percentage mannelijke docenten. Opnieuw had ik geen antwoord…

Ik denk dat we in beide landen op zoek zijn naar een manier om iedereen gelijkwaardige inbreng te geven in het hele onderwijsdomein. Omdat ieders authentieke inbreng helpt om recht te doen aan onze wens van diversiteit en inclusiviteit. Soms hoor je klachten over de feminisering van de sector en ook van het leiderschap. Misschien hoort dat wel bij het zoeken naar balans tussen mannelijke en vrouwelijke inbreng. Ik zoek zelf ook regelmatig naar manieren om gewoon man te zijn in een omgeving waar vrouwelijke eigenschappen soms de norm zijn. Dat is wat vrouwen ook tijden hebben gedaan en waarschijnlijk nog steeds doen.

In mijn zoektocht naar inclusiviteit in ons leiderschap heeft Kroatië me geleerd dat wij in een constant proces van balanceren zitten. Een proces waarin je voortdurend corrigeert en aanpast om iedereen recht te doen. Daarin zijn wij niet verder en daarin loopt Kroatië niet achter. Het is namelijk geen lineair proces op weg naar een eindpunt van ultieme balans. Iedere maatschappij heeft haar eigen elementen waarbinnen die balans gezocht moet worden.

Goed leiderschap biedt vooral aandacht en rust tijdens dat proces van balanceren. Binnen je eigen unieke context, met je eigen unieke ingrediënten. Daarin is leiderschap universeel. Daarin is leiderschap voor iedereen anders. Uitwisseling met leiders in een totaal andere context is voor mij een onmisbare component in de ontwikkeling van mijn eigen leiderschap.

Ben jij als schoolleider op zoek naar de mogelijkheden voor jouzelf of voor jouw leiderschapsteam om zo’n internationale uitwisseling mee te maken? Neem dan gerust contact met me op.

Anne Jan van den Dool

Je kunt in een dag naar Zagreb rijden. Als je wilt vliegen, ben je er in twee uur. Het is een land binnen de EU dat is aangesloten bij het Verdrag van Schengen. Een land met een herkenbaar onderwijsmodel: tot 6 jaar de kleuterschool, van 6-14 jaar de basisschool en vanaf 14 jaar voortgezet onderwijs met een uitstroom naar een vakopleiding of de universiteit. Doorgaans ingericht in een leerstof-jaarklassenmodel, met 25 tot 30 leerlingen in één klas en één docent.

Tegelijk is Kroatië een land met een traditie die wij niet kennen; een recente burgeroorlog, een socialistische dictatuur en speelbal zijn van omliggende landen maken allemaal deel uit van de Kroatische geschiedenis. In combinatie met een Slavische taal, die een heel ander systeem kent dan onze Proto-Germaanse talen, voel je je regelmatig Alice in Wonderland. In die staat van verwondering wil ik graag wat ontdekkingen met je delen in een aantal blogs.